Oʼzbekistonda gidrometeorologiya sohasi boʼyicha ilmiy-ishlab chiqarish faoliyatining rivojlanish tarixi XIX asrning 70-yillaridan boshlanadi. Biz asosiy bosqichlarga qisqacha toʼxtalib oʼtamiz. Ushbu bosqichlar “Oʼrta Osiyo gidrometeorologiyasining rivojlanishi insholari” (1993) monografiyasida batafsil yoritilgan.

1867 yilda Toshkentda birinchi muntazam meteorologik kuzatuvlar olib borila boshlandi. Bu davr Turkiston oʼlkasi tabiatini oʼrganishni oʼz ichiga oladi. 1873 yildan Toshkent Аstronomiya rasadxonasi (TАO) faoliyat yurita boshladi. 1876 yilda tashkil etilgan «Toshkent» meteorologiya stansiyasi – rasadxonasi hozirgi vaqtda ham oʼz faoliyatini davom ettirmoqda. 1878 yilda Toshkent Аstronomiya va Fizika Observatoriyasining (TАiFO) “Vaqtinchalik Nizomi” tasdiqlanib, tez orada Turkiston oʼlkasi meteorologiya xizmatining yetakchi markaziga aylandi.

Turkiston oʼlkasining suv resurslarini oʼrganish va hisobga olish maqsadida 1910-yilda Turkiston qishloq xoʼjaligi va davlat mulki boshqarmasi qoshida tizimli uzluksiz kuzatish va tadqiqotlar olib borishga masʼul boʼlgan gidrometrik boʼlim tashkil etildi.

1921 yilda TАiFO Toshkent astronomik observatoriyasi (TАO) va Toshkent magnit meteorologiya observatoriyasi (TMMO) ga boʼlinib, Turkiston meteorologiya instituti tarkibiga kiritildi.

1921-yil 7-may, Oʼzbekiston Gidrometeorologiya xizmatining rasmiy tugʼilgan kuni — rasadxonaning fizik qismi (magnit va meteorologiya boʼlimlari) va Turkiston oʼlkasi gidrometrik tuzilmasining meteorologiya boʼlimi, Turkiston meteorologiya instituti negizida (Turkmet) tashkil etildi.

1925 yilda (Oʼrta Osiyo hududining milliy chegaralanishi munosabati bilan) Turkmet Sredazmet qoshidagi Oʼrta Osiyo meteorologiya instituti (Sredazmet) Toshkent magnit observatoriyasi (TGO) deb oʼzgartirildi. 1955 yilda Toshkent ilmiy-geofizika observatoriyasiga (TNIGO) aylantirildi.

1958-yil 1-yanvardan Oʼrta Osiyo gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot instituti (OʼOGMITI) faoliyati boshlandi.

Oʼrta Osiyo ilmiy tadqiqot gidrometeorologiya instituti SSSR Vazirlar Soveti huzuridagi GUGMSning 1957-yil 10-noyabrdagi buyrugʼi bilan Toshkent ilmiy-geofizika observatoriyasi (TNIGO) negizida tashkil etilgan.

Oʼrta Osiyo gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot instituti (OʼOGMITI)) ob-havo prognozlari, daryolar rejimi, agrometeorologik hisob-kitoblar va prognozlar usullarini ishlab chiqish, gidrometeorologik muhandislik usullarini ishlab chiqish maqsadida meteorologik, gidrologik, glyatsiologik va agrometeorologik jarayonlarning nazariy va eksperimental tadqiqotlarini ishlab chiqishi va iqlim hisob-kitoblarini amalga oshirishi shart edi. Institutda olib borilayotgan tadqiqot predmeti va muammosi Markaziy Osiyo respublikalari gidrometeorologiya xizmatining Oʼrta Osiyo xalq xoʼjaligining turli tarmoqlarini gidrometeorologik maьlumotlar bilan taʼminlovchi operativ boʼlinmalarining talablari bilan belgilandi.

1967 yilga kelib OʼOGMITI Markaziy Osiyodagi gidrometeorologiya sohasidagi yirik tadqiqot va ilmiy metodologik markazga aylandi. Аgar 1958 yilda tashkil topgan institut xodimlari atigi 85 kishidan iborat boʼlsa, 1967 yilda institutda allaqachon 259 nafar xodim, shu jumladan 23 nafar fan nomzodi ishlagan.

Shu tariqa institut xodimlari soni sezilarli darajada oʼsa boshladi: 1970 yilga kelib u deyarli ikki baravar koʼpaydi va 519 nafar xodimni tashkil etdi, ulardan 29 fan nomzodi va bitta fan doktori – Viktor Lьvovich Shults.

1970-yil 1-oktyabrьda OʼOGMITI tugatilib, uning negizida SSSR Gidrometeorologiya markazining Oʼrta Osiyo boʼlimi tashkil etildi, OʼzSSR UGMS dan SSSR Gidromettsentr filialiga Viktor Ivanvich Martemyanov boshchiligida ob-havoni prognoz qilish va maʼlumot berishning raqamli usullari operativ guruhi oʼtkazildi.

 VSP dasturi boʼyicha mintaqaviy markazlarni qayta tashkil etish munosabati bilan SSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Fan va texnika davlat qoʼmitasining 1971-yil 1-yanvardan Oʼrta Osiyo mintaqaviy gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot institutini Toshkent shahrida tashkil etish toʼgʼrisida qarori (1970 yil 29 iyun) va GUGMS buyrugʼi (25 dekabr) 1970) qabul qilindi. SАRNIGMI SSSR Gidrometeorologiya markazining Oʼrta Osiyo boʼlimi, Gidrometeorologiya observatoriyasi va OʼzSSR UGMS Toshkent ob-havo byurosi negizida tashkil etilgan.

OʼOGMITI zimmasiga nafaqat ilmiy tadqiqotlar olib borish, balki respublika xalq xoʼjaligini operativ gidrometeorologik maьlumotlar bilan taʼminlash, shuningdek, Sovet Ittifoqidagi yetakchi muzlikshunoslik instituti vazifasi yuklangan edi. Shu bilan birga, institut Oʼrta Osiyo markazi bilan birgalikda SSSR kompleks avtomatlashtirish tizimida, shuningdek, VSP tizimida Toshkent viloyati gidrometeorologiya markazi vazifalarini bajaradi.

1975 yil 28 iyulda Oʼzbekiston SSR Vazirlar Soveti bilan kelishilgan holda SSSR GUGMS buyrugʼi bilan OʼORGMITIga atoqli olim, Oʼzbekiston SSR Fanlar akademiyasi akademigi, gidrometeorologiya fanini tashkil etish va rivojlantirishga katta hissa qoʼshgan Viktor Аntonovich Bugaev nomi berildi.

SSSR Davlat gidrometeorologiya qoʼmitasining 1980-yil 1-apreldagi buyrugʼi bilan V.А.Bugaev nomidagi Oʻrta Osiyo mintaqaviy ilmiy-tadqiqot gidrometeorologiya instituti (OʼORGMITI) V.А.Bugaev nomidagi Oʼrta Osiyo mintaqaviy ilmiy tadqiqot instituti (OʼOITI Goskomgidromet) deb oʼzgartirildi.

1983 yilda Respublika Gidrometeorologiya va atrof-muhitni nazorat qilish boshqarmalari (UGKS) tuzilmasi qayta tashkil etilganda ularda gidrometeorologiya markazlari tashkil etilib, operativ prognostika va rejim boʼlimlari Oʼz GGKS Gidrometeorologiya markaziga oʼtkazildi. Natijada institut ilmiy tadqiqot va ilmiy-uslubiy ishlar bilan qolib ketdi.

1988 yil fevral oyida V.А.Bugaev nomidagi Oʼrta Osiyo mintaqaviy ilmiy-tadqiqot instituti (Davlat qoʼmitasining OʼOITI) avvalgi maqomi — SSSR Davlat gidrometeorologiya qoʼmitasi qoshidagi V.А.Bugaev nomidagi Oʼrta Osiyo mintaqaviy ilmiy-tadqiqot gidrometeorologiya instituti (OʼOGMITI) qayta tiklandi.

1992-yil aprelda Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 9-martdagi 110-sonli “Oʼzbekiston Respublikasi Gidrometeorologiya xizmati toʼgʼrisida”gi qarorini bajarish maqsadida V.А. Bugaev SSSR Davlat gidrometeorologiya qoʼmitasi Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya Bosh boshqarmasi tarkibiga oʼtkazildi (1992 yil 1 apreldagi № 6-OP buyrugʼi).

2004-yil 5-maydan boshlab Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 14-apreldagi 183-sonli qaroriga asosan Oʼrta Osiyo ilmiy-tadqiqot gidrometeorologiya instituti (OʼOGMITI) Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya xizmati markaziga boʼysunadi.

GMITI Oʼzgidromet gidrometeorologik va ekologik sohalarda keng koʼlamli vazifalar boʼyicha ilmiy tadqiqotlar olib boradi: mintaqaviy iqlim va ozonni oʼrganish, suv, iqlim, agroiqlim resurslarini baholash, ularning tabiiy va antropogen omillar taʼsirida oʼzgarishi, ifloslanish monitoringi tizimini yaratish, glatsiologik tadqiqotlar, bulutlar fizikasi boʼyicha tadqiqotlar va ularga faol taʼsir koʼrsatish.

Institutning yuksak ilmiy salohiyati gidrometeorologiya va ekologiya sohasida bir qator oʼziga xos, jahon miqyosidagi yutuqlar va keng maʼlum natijalarga erishish imkonini berdi. Ular orasida ob-havoni prognoz qilishning sinoptik-statistik va gidrodinamik usullari, jumladan, xavfli hodisalar, gidrologik va glatsiologik jarayonlarni matematik modellashtirish, togʼli va togʼoldi hududlarida yogʼingarchilikning koʼpayishi boʼyicha nazariy va eksperimental tadqiqotlar, muzliklar, qor koʼchkilari, qor qoplamini oʼrganish, togʼlar, paxta, sholi, bugʼdoy agrometeorologiyasi, ekologiya, ifloslanish va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi tadqiqotlar.

Tadqiqotning asosiy yoʼnalishlaridan biri – atmosferada issiqxona gazlari kontsentratsiyasining oshishi natijasida yuzaga keladigan antropogen iqlim isishi, shu jumladan mintaqaviy iqlim tizimida sodir boʼlgan oʼzgarishlarni aniqlash va kelajakda tabiiy resurslar va ijtimoiy-iqtisodiy tarmoqlar boʼyicha oʼzgarishlarning taʼsirini baholash.

Oʼzgidrometning isteʼmolchilarga xizmat koʼrsatish bilan bogʼliq ekspluatatsion faoliyatining aksariyat yoʼnalishlari ilmiy maqolalar, monografiyalar va maʼlumotnomalar toʼplamlarida yoritilgan GMITI ishlanmalari natijalariga asoslanadi.

GMITIning asosiy vazifalari:

Oʼzbekiston Respublikasi va Oʼrta Osiyo hududida global miqyosda atmosferada, ionosfera, gidrosfera, gidrometeorologiya rejimi va agrometeorologik sharoitlarning qonunchiliklarini oʼrganish.

Xalq xoʼjaligining turli tarmoqlari uchun zarur boʼlgan gidrometeorologik va agrometeorologik rejim va tabiiy muhitning ifloslanishi holati boʼyicha ilmiy-maʼlumotnoma qoʼllanmalari, normativ hujjatlar, ilmiy ishlarni tayyorlash va eʼlon qilish.

• Gidrologik tadqiqotlar, iqlimning uzoq muddatli oʼzgarishini oʼrganish uchun suv resurslarining oʼzgarishini baholash.

• Gidrometeorologik hodisalar va jarayonlarga faol taʼsir koʼrsatish usullarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish.

• Gidrometeorologiya va glyatsiologiya boʼyicha mavsumiy maʼlumotnoma, maʼlumotlar ombori va axborot tizimlarini tashkillashtirish;

• Oʼrta Osiyo hududida atmosfera havosi, yer usti suvlari va tuproqning ifloslanish darajasini oʼrganish va baholash;

• Tabiiy muhitning ifloslanishini oʼzgartirish prognozlarini ishlab chiqish va turli tabiiy va antropogen omillarning tabiiy muhit holatiga taʼsirini tahlil qilish;

• Gidrometeorologik, agrometeorologik va glyatsiologik jarayonlarni oʼrganish boʼyicha ishlarga ilmiy-metodik rahbarlik qilish;

• Iqlim tadqiqotlari, iqlim va uning oʼzgarishlarini oʼrganishga yangi yondashuvlar ishlab chiqish;

• Qurgʼoqchilik va choʼllanishni monitoring qilish;

• Gidrometeorologik va agrometeorologik hisob-kitoblar usullari va prognoz, xavfli gidrometeorologik hodisalar prognozlari usullarini ishlab chiqish, takomillashtirish va amaliyotga joriy etish.